Khóa kéo (còn gọi là Dây kéo, Phéc-mơ-tuya (Fermeture) trong tiếng Pháp, Zipper trong tiếng Anh) là dụng cụ phổ biến trong lĩnh vực may mặc. Nó được dùng trong quần áo, vali, túi xách, đồ thể thao,…
Khóa kéo là 1 sản phẩm do người Mỹ phát minh ra, cụ thể hơn là bởi 1 người Chicago. Năm 1893, Whitcomb Judson, 1 nhà sáng chế đến từ Illinois, giới thiệu sản phẩm mà ông gọi là Clasp Locker. Clasp Locker là một hệ thống móc và lỗ (hook-and-eye) phức tạp gồm 2 hàng. Mỗi hàng gồm các móc và lỗ nối tiếp nhau, phần móc của hàng bên này sẽ gắn vào lỗ ở hàng bên kia. Phát minh này đã được cấp bằng sáng chế, tuy nhiên nó chưa được áp dụng rộng rãi trong may mặc.
Đến năm 1913, 1 nhân viên của Judson là Gideon Sundback đã đăng ký sáng chế “Hookless Fastener No.2”, phát minh ra 1 phiên bản cải tiến với rãnh trượt chữ Y tiện lợi giúp 2 hàng răng của khóa có thể tách rời.
Các phần của khóa kéo
1. Răng: Bằng nhựa hoặc kim loại xếp thành 2 hàng (số lượng răng có thể có hàng chục, hàng trăm,…)
2. Băng vải: Các răng này được gắn vào 2 băng vải
3. Khóa trượt: Dùng để kết các răng lại với nhau. Khi trượt chiều ngược lại, cái khoá này mở các răng ra.
Phần lớn khóa kéo gồm hai tà làm từ các dải vải, tà này được kết nối với tà kia bởi hàng chục hay hàng trăm chiếc răng có hình dạng đặc biệt bằng. Con trượt, được điều khiển bằng tay, di chuyển dọc theo các dãy răng. Phía trong con trượt là rãnh có dạng chữ Y để khớp hay tách hai dãy răng đối diện tùy theo hướng di chuyển của nó. Âm thanh đặc thù phát ra từ sự ma sát giữa con trượt và các răng dường như là nguồn gốc của từ “zip” trong tiếng Anh.
Các kiểu khóa kéo
Theo chất liệu
Khóa kéo kim loại: Là loại ngày nay chúng ta thường thấy ở quần bò. Răng của nó không là sợi xoắn mà là những mẩu kim loại riêng rẽ, được dập và bố trí cách đều nhau trên hai tà của khóa kéo.
Khóa kéo nhựa: Là loại giống hệt như khóa kéo kim loại, trừ răng được làm bằng nhựa thay vì bằng kim loại. Khóa kéo kim loại có thể được sơn để khớp màu với nguyên liệu xung quanh, khóa kéo nhựa có thể được chế tạo nhiều màu từ nhựa nguyên liệu.
Theo công dụng
Khóa kéo vô hình: Những chiếc răng được giấu sau băng vải. Màu của băng vải trùng với màu y phục, và vì vậy, trừ con trượt, khóa kéo sẽ là “vô hình”. Loại này được dùng phổ biến ở váy ngắn và váy dài. Khóa kéo vô hình thường là khóa kéo sợi xoắn.
Khóa kéo đầu-mở: Dùng cơ chế “hộp và ghim” để đóng hai phía của khóa kéo, thường dùng ở áo khoác
Khóa kéo đầu-đóng: Bị đóng ở hai đầu và thường được dùng ở các túi xách.
Ngày nay, khóa kéo là thị trường có quy mô 13 tỷ USD và thống trị thị trường này chính là tập đoàn YKK của Nhật Bản. Được sáng lập năm 1934 bởi Tadao Yoshida, hiện nay đây chính là tập đoàn sản xuất khóa kéo lớn nhất thế giới với 114 công ty con tại 71 quốc gia trên khắp thế giới.
